«مسئولیت اخلاقی» و نسبت آن با تعیّن و موجبیّت علّی از جذاب‌ترین و پرچالش‌ترین مباحث اخلاق هنجاری در سده‌های اخیر بوده که در تمام این مدّت، فراز و فرود خود را در تلائم با موضوع «ارادۀ آزاد»طی نموده است. بحث در باب این سنخ از مسئولیت عمدتاً معطوف به این پرسش بوده است که برای آنکه عاملی از نظر اخلاقی در قبال آنچه انجام می‌دهد مسئول باشد، لازم است توان عمل به گونۀ دیگری داشته باشد یا به جهت ضرورت و تعیّن سابق علّی، چنین گزینۀ بدیلی نامحتمل است و با این حال، مسئولیت اخلاقی همچنان معنادار خواهد بود؟ در این نوشتار، انحای رهیافت‌های سازگارگروانه، ناسازگارگروانه و نیمه‌سازگارگروانه در رهیافت اسلامی و فلسفۀ اخلاق غربی بررسی و تلاش می¬شود در مسئلۀ دیرپای نسبت مسئولیت اخلاقی و تعیّن علّی راه حل درخوری ارائه شود