آيت‌اللّه شهيد سيدمحمدباقر صدر با احيای تفکر اجتهادی شيعی به نظريه‌پردازی در قرآن کريم رو آورد و برای آن روشی خاص از تفسير موضوعی را صورت‌بندی کرد. ويژگی روش وی انتاج نظريه است. کتاب حاضر به بررسی تحليلی و انتقادی روش يادشده و طرح مدل مفهومی هريک از مراحل آن می‌پردازد؛ چنان‌که پس از بيان مزايا و کاستی‌های هر مرحله، رهيافت‌های توسعه آن همراه با مدل مفهومی توسعه‌يافته مرحله‌ها را نيز ارائه می‌کند. در پايان دو مدل جامع «مدل مفهومی نظريه‌پردازی بر اساس بيانات شهيد صدر» و «مدل مفهومی توسعه‌يافته نظريه‌پردازی» شکل می‌گيرد.