از ميان چهار حمله بزرگِ هلني ـ يوناني، عربي ـ اسلامي، تركي ـ مغولي، و غربي ـ اروپايي كه از گذشته بسيار دور تاكنون به ايران صورت گرفته، ایرانیان در حمله نخست، نه جذب شده و نه جذب كرده‌اند، در حمله دوم جذب شدهاند، در حمله سوم، جذب كرده‌اند، و در حمله چهارم، هنوز در حال مبارزه هستند؛ گاه شكست خورد‌ه (مشروطه) و گاه پيروز شدهاند (انقلاب اسلامي). در اين حمله اخير ـ كه نسبت به همه حملات پيشين، گسترده‌تر و پيچيد‌ه‌تر می¬باشد ـ مهم‌ترين و كارآمدترين پايگاه مقاومت ايران مرجعيت شيعه بوده است. از آن‌جا كه رقابت و چالش ایران با غرب، هنوز در جریان است، آگاهي از تجربه و نوع مواجهۀ جريان اجتهادي شيعه با غرب در قرون اخير، ضرورتي دوچندان مي‌يابد؛ چه، اين تجربه، به مثابه مهم‌ترين تراث تاريخي، بهتر از هر منشور ديگري مي‌تواند در تعيين جهت‌گيري هویت امروز ایرانیان و تعامل آنها با غرب مدرن نقش-آفريني كند.